Drukarnik™ вылучае b-варыянты і пазабазавае.
Ці дапушчальна правяраць ТСБМ-1984 па правілах-2010?
чорны, -ая, -ае.
1. Які мае колер сажы, вугалю, самы цёмны з усіх колераў; процілеглае белы. Чорны атлас. Чорная фарба. ▪ Над галовамі часта праляталі самалёты — цяжкія бамбардзіроўшчыкі з чорнымі крыжамі на бартах і вёрткія тупарылыя «ястрабкі» з чырвонымі зоркамі. ← Алесь Якімовіч. А над травою звіняць, таўкуцца жаўтаватыя камары, стаяць слупы чорных мошак. ← Змітро Бяспалы. / у пераноснае значэнне ужыв. Дарогу чорны снег заносіць — Загінуць можа чалавек. ← Міхась Чарот. // у знач. назоўнік чорныя, -ых. Шашкі, шахматы цёмнага колеру ў процілегласць белым. Гуляць чорнымі. // Апрануты ў адзенне такога колеру. Уперадзе коннікаў ціха пасоўваўся вялізны аўтобус. Праз адкрытыя вокны бачыў ён [Міколка] чорныя мундзіры, чорныя шапкі з чырвонымі кантамі. ← Міхась Лынькоў. // у знач. назоўнік чорнае, -ага, ніякі род Адзенне, убранне такога колеру. Мужчына быў увесь у чорным. ← Кузьма Чорны. // Які мае пер'е, поўсць такога колеру. Чорны сабака. ▪ Арол чорны ўецца ў высі. ← Міхась Чарот. / У назвах птушак, жывёл. Чорны бусел. Чорны дзяцел.
2. Цёмны, больш цёмны, чым звычайна. Чорная зямля. ▪ Зноў, як тады, гатоў да ранку ў цішы на беразе сядзець, і слухаць голас малдаванкі, і ў вочы чорныя глядзець. ← Артур Вольскі. Даша павярнулася. На парозе стаяў высокі чалавек. Бровы над чорнымі вачамі многа цямнейшыя за светлыя валасы. ← Клара Пішчыкава. // Смуглявы, чарнявы, цёмнавалосы. Банда ўвалілася ў хату.. Адзін з шапкі, чорны, калматы, як звер, узламаў шабляю скрыню і пачаў перабіраць і выкідваць адтуль рэчы, якія яму больш падабаліся, а больш дробныя і каштоўныя — клаў у кішэню. ← Якуб Колас. // Які пасмуглеў ад сонца. Тут, пад разгалістай вярбой на беразе ракі, іх двое: амаль чорны ад загару Ілья Нікіценка і крыху хударлявы Толя Ярмакоў. ← Георгій Шыловіч. // Які мае цёмную скуру (як адзнаку расы). А белыя, жоўтыя, чорныя расы Да мовы супольнай прачысцяць дарогу... ← Янка Купала. Не ведалі .. [пані], што гэта не божыя слёзы, а слёзы маленькага голага чорнага Тубі з вострава Цэйлона. ← Янка Маўр. // Вельмі цёмны, змрочны. Працавалі Пры вогнішчаў яркім святле, Слыхам сочачы Ворага ў чорнай імгле. ← Аркадзь Куляшоў. На чорным начным полі ляжала нешта белае, распластанае. ← Раман Сабаленка. // Цёмны, неасветлены. А ў сяле яшчэ не спяць... Міма чорных вокнаў Давядзецца нам ступаць, Нібы пад канвоем. ← Хведар Жычка. // Непранікальны, шчыльны; цёмны (пра хмару, дым і пад.). Над усходнім краем лесу стаяла чорнае воблака. ← Аляксей Кулакоўскі. Чорнай хмарай Кружаць галкі; — І ў аконца бачна мне: Грак з грачыхай У садзе ціха След пракладваюць вясне. ← Іван Шуцько. У чорных снегавых хмарах з поўначы насоўвалася зіма. ← Рыгор Мурашка. // Зроблены, прыгатаваны або выпечаны з цёмнай, жытняй мукі. Нічога ў жыцці не трэба. Са мной толькі будзьце заўжды, Лустачка чорнага хлеба, Глыточак крыштальнай вады. ← Васіль Матэвушаў.
3. размоўнае слова Брудны, запэцканы, зашмальцаваны. Абціраючы чорныя рукі падолам, цётка Катрына патрухала ў хату. ← Янка Брыль. [Вера:] — Лазню я і сёння яшчэ ўспею выпаліць. .. Сподняе зменіш. Што так мяняць без лазні — на чорныя плечы. ← Іван Пташнікаў.
4. Некваліфікаваны, які не патрабуе пэўных ведаў і навыкаў, звычайна фізічна цяжкі і брудны (пра чарнавую работу і пад.). Памятае Змітрок і апошнія словы бацькі, які ўсё сваё жыццё аддаў аднойчы выбранай любімай справе: — Помні, сынку, што не чорная праца ганьбіць чалавека, а яго чорныя справы, душа. ← Мікола Ваданосаў. Чорная, самая цяжкая справа — найлепшая навука для чалавека. ← Максім Лужанін. [Лірнік:] Чорная работа не сажа — душы не замажа. ← Васіль Вітка. [Дырэктар:] — А цяпер, у дадзены момант, такой [учотчыцы] работы няма. А на чорную на якую вы не пойдзеце. ← Раман Сабаленка. // Найменш значны, дапаможны (пра адпаведную частку якой-н. працы, справы). Інжынер Прыстром бачыў у рабочых толькі сілу, здольную на чорную работу, на выкананне задум і планаў інтэлігентаў. ← Лідзія Арабей.
5. Не галоўны, не цэнтральны, не парадны, які выкарыстоўваецца для штодзённых патрэб (пра дзверы, ход, уваход і пад.). Праз чорны ход Эма знікла з дому. ← Міхась Машара. [Чарвякоў:] — Цяпер нам трэба ціхенька выйсці праз кухню на чорную лесвіцу, каб яны [вартавыя] не пачулі. ← Уладзімір Мяжэвіч.
6. пераноснае значэнне Дрэнны, адмоўны; які не выклікае адабрэння. Яны [сусед і вусаты] доўга шукалі ўсяго дрэннага ў былога парабка, а разам стараліся выказаць як найбольш чорных слоў і на цяперашні свет. ← Кузьма Чорны.
7. пераноснае значэнне Нізкі, каварны, подлы. Хіба Колас мог заставацца спакойным! Гаварыць, расказваць свету аб чорным злачынстве! ← Максім Лужанін. Не было б, уласна, мне і справы, Вытрымаў бы я нейтралітэт, Ды плануе новыя расправы Не адзін там чорны прайдзісвет. ← Пімен Панчанка. // Які губіць, знясільвае. У душы гарыць агонь нуды — пануры, чорны. ← Максім Багдановіч.
8. пераноснае значэнне Крайне рэакцыйны, контррэвалюцыйны. [Апейка:] — Так, рэлігія — мы не тоім гэтага — адна з самых чорных сіл, якая перашкаджае нам, бальшавікам. ← Іван Мележ.
9. пераноснае значэнне Цяжкі, змрочны, беспрасветны. Паэт непахісна верыць, што доля чорная людзей не з'яўляецца ўсемагутнай, таксама, як яна не ёсць і вечная на зямлі, налітай крывёю і потам гаротнага люду. ← С. Майхровіч. Гора складае свае калыханкі — Сумныя песні пра чорны прыгон. ← Максім Танк. / Пра час, перыяд, звязаны з горам, няшчасцем. Аднойчы, як чорны выдаўся час, Юнак пакідаў айчыну. ← Еўдакія Лось. / у вобразным ужыв. Чорнай бездані чорны рот Разяўляеш [акіян] не ў час, відаць. Вельмі ж рана ў дваццаць год, Рана хлопцам пра смерць гадаць! ← Ніл Гілевіч.
10. Які ў дарэвалюцыйныя часы адносіўся да ніжэйшых слаёў грамадства, да простага народа. Вырвалі мы з коранем тое пустазелле, Што смактала сокі З чорнае галоты. ← Якуб Колас.
11. гістарычны тэрмін У дарэвалюцыйнай Расіі — цяглавы, дзяржаўны. Чорныя землі. Чорныя двары.
12. Паводле забабонных уяўленняў — чарадзейны, звязаны з нячыстай сілай. Донна, донна! Вы ўзялі Ад маіх слядоў зямлі І зрабілі пагавары З чарадзейных чорных кніг. ← Максім Багдановіч. Зайшла размова аб навуках — Старых, даўнейшых — і іх штуках, Аб кнігах з чорнаю пячаццю, Аб чараўніцтве, аб закляцці. ← Якуб Колас.
•••
Чорнае дрэва гл. дрэва.
Чорнае золата гл. золата.
Чорная біржа (чорны рынак) гл. біржа.
Чорная дошка гл. дошка.
Чорная ікра гл. ікра.
Чорная магіл гл. магіл.
Чорная меланхолія гл. меланхолія.
Чорны кофе (чорная кава) гл. кофе.
Чорны лес гл. лес.
Чорны шар гл. шар.
Чорныя метады гл. метад.
Чорныя сотні гл. сотня.
Чорныя спісы гл. спіс.
Зрабіць белае чорным гл. зрабіць.
Ні чорнага ні белага — не абазвацца, не сказаць ні слова каму-н.
Трымаць у чорным целе гл. трымаць.
У чорным святле гл. святло.
Чорная гадзіна гл. гадзіна.
Чорная косць (костка) гл. косць.
Чорная кошка прабегла (перабегла) паміж кім гл. кошка.
Чорная няўдзячнасць гл. няўдзячнасць.
Чорны дзень гл. дзень.
Чорным па белым — дакладна, выразна, ясна, недвухсэнсава (сказаць, напісаць і пад.).
Як чорны вол гл. вол.