Drukarnik™ вылучае b-варыянты і пазабазавае.
Ці дапушчальна правяраць ТСБМ-1984 па правілах-2010?
што1, чаго, чаму, што, чым, аб чым, займеннік
1. пытальны. Абазначае агульнае пытанне аб прадметах, з'явах і іх прыметах, дзеянні, стане каго-, чаго-н. А што там, што там за ракой? Прыходзь — і зразумееш: Тут замець рупнаю рукой Насыпала сувеі. ← Васіль Матэвушаў. [Пан:] — Загадаю вам тры загадкі: што на свеце сыцей за ўсё? што на свеце саладзей за ўсё? што на свеце шпарчэй за ўсё? ← Алесь Якімовіч. Дарога, дарога! Чым заваражыла мяне ты? ← Максім Танк. / У спалучэнні з часціцамі і займеннікамі «ж», «жа», «гэта», «такое». — Што ж цяпер рабіць? — спытаў .. [тата] сам у сябе і цішэй дадаў: — Ды так і заблудзіцца можна. ← Алесь Пальчэўскі. — А што ж гэта за вуліца, ці даўно яна тут? ← Аляксей Кулакоўскі. // Ужываецца ў рытарычных пытаннях і воклічах у значэнні: нічога ўжо не зробіш, не варта і гаварыць. [Журавінка:] — Бывае, Хрысцінка, чалавек спатыкнецца. То што ж ты ўжо зробіш? ← Мікола Лобан. [Рыгор:] — Што аба мне пытаць: не хочацца нават і ўспамінаць нічога. ← Цішка Гартны. // Ужываецца ў рытарычных пытаннях у значэнні: добры, нічога. Чым не хлопец? Чым не горад? Чым не машына? ▪ [Тодар:] — Вось хоць бы і Антоля Скрылёва — чым не дзяўчына? ← Кандрат Крапіва.
2. (толькі ў форме Назоўны склон што) пытальны, у знач. выказнік У якім стане хто-, што-н. знаходзіцца?, як? — Як наша вёска, што суседзі?
3. (у форме Назоўны склон што і Родны склон чаго) пытальны, у знач. прыслоўе Чаму?, па якой прычыне? — Што ж не кланяешся мне? — Грозна Леў спытаў. ← Максім Танк. «Што ж гэта я зусім раскісла? Так, сапраўды, і да сухотаў недалёка». ← Мікола Ваданосаў. — Што так шчыра прыняўся за работу? — перабілі .. [Рыгора] суседзі. — На абед пара. ← Цішка Гартны. — Ну, заспявай яшчэ, — сказаў хлопец.. — Чаго ж ты пакінуў спяваць? ← Кузьма Чорны.
4. (у форме Назоўны склон што і Родны склон чаго) пытальны, у знач. прыслоўе Для чаго?, навошта?, з якой мэтай? Што нам Кола сяброў завужаць, — Скрыжаваліся Нашы скрыжалі. ← Рыгор Барадулін. [Сашка:] — Чаго ты, Валя, заходзіла тады да Шпулькевіча, калі мы з табой першы раз убачыліся? ← Кузьма Чорны. Хацеў Сцёпка проста ў панскі дом ісці, ды лёкай спыніў: — Ты чаго тут, валацуга, цягаешся! ← Алесь Якімовіч.
5. Ужываецца ў рытарычных пытаннях і воклічах: а) адпавядае па значэнню адмоўнаму займенніку «нішто», а таксама назоўнікам, якія абазначаюць адмоўныя ўласцівасці, якасці. Што мне ворагі! Што яму мароз! ▪ Што па той чэсці, калі няма чаго есці. ← Прыказка; б) (у форме Родны склон) пры наступным адмоўі ў значэнні: усё, усякае, любое. Чаго няволя не зробіць! І чаго за жыццё не зазнаеш! ▪ Чаго-чаго толькі .. [гаспадыні] не панеслі: стог бліноў стаяў пасярод стала, як асэсар, побач блішчала ўсімі колерамі неба і зямлі яечня з салам і каўбасой. ← Змітрок Бядуля.
6. неазначальны. размоўнае слова Што-небудзь, штосьці. [Брэйт:] — Толькі вы тут будзьце. Калі што — я прыскочу... ← Алесь Ставер. — Дайце мне, мама, перакусіць чаго. — А чаго ж табе даць, сынку? — Што ёсць у вас. ← Цішка Гартны. [Алаіза:] — Вы тут крыху пасядзіце, пазабаўляйцеся чым, а я на хвіліначку выскачу. ← Лідзія Арабей.
7. (у форме Вінавальны склон) указальны. Ужываецца ў спалучэнні з часціцамі «вось», «во», «от» для ўдакладнення выказвання ў значэнні: наступнае, іменна гэта. [Шэмет:] — Вось што я хачу сказаць. Такіх старшынь, як Бадытчык, мы не будзем знімаць, а будзем шукаць. ← Мікола Лобан. — Во што я скажу, Алесь: Віктар табе не таварыш, — проста пазіраючы на яго, сказала Лена. ← Мікола Ваданосаў. [Людміла:] Я не бачу тут Ніны Зорынай. Ёй паведамілі? [Соня:] А яе і не будзе. Вось што. ← Алесь Кучар.
8. адносны. Ужываецца ў складаназалежных сказах з даданымі дапаўняльнымі. Маці ніяк не магла зразумець, што робіцца з сынам. ← Макар Паслядовіч. [Лютынскі:] Сядзь, я зараз пашукаю, чым перавязаць [руку]. ← Кандрат Крапіва. Запанавала цішыня. Бацька, відаць, яшчэ не ўцяміў, што да чаго. ← Алесь Бажко. / Пры наяўнасці суадноснага слова ў галоўным сказе. [Маеру] ніяк не ўдавалася даць рады таму, што рабілася на дарогах і прасёлках. ← Міхась Лынькоў. Сынава ўяўленне дарысавала да канца тое, пра што толькі з большага сказаў бацька. ← Кузьма Чорны. — Што прайшло, таго не вернеш! ← Ілья Гурскі. // Далучае даданыя дапаўняльныя сказы з прычынным адценнем, выступаючы ў значэнні займеннага прыслоўя «чаму». Пачаў і на яго [сына] бацька сварыцца, што толькі час марна траціць. ← Алесь Якімовіч.
9. адносны. Далучае дзейнікавыя даданыя сказы. [Конан:] — Што не ў меру, тое ў шкоду. ← Мікола Лобан. Што з воза ўпала, тое прапала. ← Прыказка.
10. адносны. Далучае выказнікавыя даданыя сказы, якія звычайна раскрываюць выказнік галоўнага сказа, выражаны займеннікамі «такі», «гэтакі», «той». — Працоўная слава — гэта не тое, што даецца чалавеку адзін раз і назаўсёды. ← Усевалад Краўчанка. Што міру, тое і бабінаму сыну. ← Прыказка.
11. адносны. Далучае даданыя азначальныя сказы, выступаючы ў значэнні займеннікаў які, каторы. Другую групу касцоў, што ідзе следам за намі, вядзе Валодзька Цітовіч. ← Янка Брыль. Зацвіла каліна, Што вадзіла летам, Ой, чырвоным цветам Зацвіла каліна. ← Паўлюк Трус. / Пры наяўнасці суадноснага слова ў галоўным сказе. Пакінем спадчыну мы для патомкаў Інакшую ад той, Што ўзялі мы ад продкаў на абломках Гісторыі сваёй. ← Янка Купала. Да асуджаных кінуліся салдаты. І тады той з людзей, што стаяў першым у шарэнзе, загаварыў. ← Міхась Лынькоў.
12. адносны. У спалучэнні з часціцай «ні» пачынае сабой даданы ўступальны сказ. Жывём багата, што там ні кажы. ← Пімен Панчанка. Што ні кажы, дзялка і хвата Прызнаць адкрыта трэба ў ім [Богуце]. ← Якуб Колас.
13. адносны. Ужываецца для сувязі даданых далучальных сказаў дабавачнага характару. — А я не аграном, — адказала Іра. — Палоць трэба, што ж яшчэ рабіць. [Алёша:] — Палоць? А вой! Хто ж канюшыну поле? ← Мікола Лобан. Аднаго разу прыязджаў сам граф верхам на кані, чаго ніколі не бывала. ← Піліп Пестрак.
•••
Адно што гл. адзін.
А што ты думаеш гл. ты.
Бадай што гл. бадай.
Блізка што гл. блізка.
Бог (святы) ведае што гл. бог.
Больш чым... гл. больш.
Вось яно што! гл. вось2.
Вунь яно што! гл. вунь.
Дарма (дармо) што гл. дарма.
Дзіва што гл. дзіва.
(Ды) што (і) гаварыць гл. гаварыць.
За што купіў, за тое і прадаю гл. купіць.
І думаць няма чаго гл. думаць.
Калі што якое — калі здарыцца што-н. нечаканае, узнікнуць якія-н. цяжкасці, непрыемнасці і пад. [Бондар:] — Запомні, калі што якое, галавой адкажаш... ← Іван Навуменка. Па ўспамінах старых людзей, што перадаваліся з пакалення ў пакаленне, паўстанцы часта казалі, калі што якое: «Будзем скардзіцца Кастусю!..» ← Віталі Вольскі.
Лічыць ні за што гл. лічыць.
Мала што гл. мала.
На чым свет стаіць гл. свет.
Не абы (там) што — не простая рэч, не дробязь, не глупства. [Ілья:] — Эх, нічога вы, жанчыны, не цяміце ў рыбацтве. Гэта ж спорт, высакародны спорт, а не абы там што! ← Яўген Васілёнак.
Ні за што (на свеце) — ні ў якім выпадку, ні пры якіх умовах, ніколі. І ўжо каторы раз.. [Вера] думала, што так бязглузда памылялася ў людзях, меркавала аб іх па першаму ўражанню і потым ні за што не хацела мяняць сваёй думкі. ← Алесь Асіпенка.
Ні за што ні пра што — а) дарэмна. Атрымаўшы пяцёрку ні за што ні пра што,.. [доктар] збянтэжыўся, пачырванеў і прамовіў: — А можа, гер Гендарсан, я ўсё-такі пагляджу на вашы зубы? ← Аркадзь Чарнышэвіч; б) без прычыны, без падстаў.
Ні пры чым — не мае ніякіх адносін да чаго-н., не з'яўляецца прычынай чаго-н.
Няма за што рук (рукі) зацяць (зачапіць) гл. зацяць.
Няма на што глядзець гл. глядзець.
Няма чаго богу грашыць гл. грашыць.
Няма чаго граху таіць гл. таіць.
Няма чаго казаць гл. казаць1.
Няма чаго на бога ківаць гл. ківаць.
Няма чаго рабіць гл. рабіць.
Няма чым крыць гл. крыць.
Пакуль што гл. пакуль (у 1 знач.).
Пры чым тут хто-што — якія адносіны хто-, што-н. мае да гэтага.
У чым маці нарадзіла гл. маці.
У чым справа? гл. справа1.
Хоць бы што каму — а) ніколькі не хвалюе, не турбуе што-н. Дзяўчаты ўзяліся за Васіля Міронавіча .. Той хоць бы што: сядзеў і ківаў галавою. ← Іван Пташнікаў; б) зусім не цяжка. Пятро і Аляксей задыхаліся, прабіраючыся па ярах, а Міколу — хоць бы што. ← Іван Новікаў; в) ніякіх вынікаў. Усю вясну Уля калечыла свае рукі.. Чаго толькі не прыносіла суседка, чым не мазалі доўгія дзявочыя пальцы? І хоць бы што. ← Уладзімір Паўлаў.
Чаго варты! гл. варты.
Чаго добрага гл. добры.
Чаго не бывае гл. бываць.
Чорт ведае што! гл. чорт.
Чым багаты, тым і рады гл. багаты.
Чым дыхае (дыша) хто гл. дыхаць.
Чым хата багата гл. хата.
Што бога гнявіць; няма чаго бога гнявіць гл. гнявіць.
Што б там ні было гл. быць.
Што будзе, тое будзе гл. быць.
Што вы! (ты!) — выражае здзіўленне, спалох як рэакцыя) на чые-н. словы, учынкі.
Што (гэта) за ... — у пытальных сказах абазначае пытанне пра якасць, уласцівасць: які, якая, якое, якія? — І што гэта за грукат стаіць дзень і ноч? — дадала Наста. ← Мікола Ткачоў. Вы, зязюлькі мае, цёткі, Што за смак вам плесці плёткі?! ← Кандрат Крапіва.
Што да каго-чаго, то (дык)... — калі гаварыць аб кім-, чым-н., мець на ўвазе каго-, што-н., то (дык)...
Што датычыцца каго-чаго, то... гл. датычыцца.
Што ёсць духу (сілы) гл. дух.
Што за... — у клічных сказах выражае эмацыянальныя адносіны да ўласцівасцей каго-, чаго-н. (захапленне або абурэнне). Што за рогі былі ў яго [лася]! Узнятыя ўгору на фоне ружовага неба, яны перапляталіся з галінамі і, здавалася, засланялі сабой увесь лес. ← Рыгор Няхай.
Што за ліха! гл. ліха1.
Што за чорт! гл. чорт.
Што значыць хто ці што гл. значыць2.
Што называецца гл. называцца.
Што ні крок гл. крок.
Што трэба гл. трэба1.
Што (тут, і) казаць гл. казаць1.
Што-што, а...; чаго-чаго, а...; чаму-чаму, а... — падкрэслівае выключнасць прадмета, з'явы, падзеі і пад., пра якую паведамляецца. У сканцэнтраваным расоле, які запаўняў лагуну, чаго-чаго, а солі было дастаткова. ← Анатоль Чаркасаў.
Што я (ты, ён) там (тут) забыў? гл. я.
што2, злучнік
1. тлумачальны. Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы: а) са значэннем паведамлення, выказвання, думкі, пачуцця ці ўнутранага стану і пад. Апошняе меркаванне, што Саўка спалохаўся паўстанцаў, змусіла войта задумацца. ← Якуб Колас. У першым сваім пісьме да Валі Люба напісала, што яе пасылаюць вучыцца на рабфак. ← Кузьма Чорны. [Валя:] — Ой, цяжкі быў час, не думалі, што выжывем, а вось выжылі. ← Лідзія Арабей. / Пры наяўнасці суадноснага слова ў галоўным сказе. Ніна ўжо некалькі дзён думала аб тым, што павінна сказаць аб усім Лявону. ← Платон Галавач; б) з прычынным адценнем, выступаючы ў значэнні займеннага прыслоўя «чаму». Галя горка папракала сябе, што выбрала такі нязручны час, каб паехаць на якую пару дзён да сваёй сяброўкі. ← Міхась Лынькоў. [Туляга:] Я хацеў бы параіцца з вамі.. [Вера:] Дык парайцеся. [Туляга:] Але ж і раіцца небяспечна. Баюся, што пойдуць усялякія чуткі. ← Кандрат Крапіва. / Пры наяўнасці суадноснага слова ў галоўным сказе. Бацькі былі ўсцешаны тым, што дзеці сталі на свае ногі, што кожны знайшоў сваю дарогу ў жыцці. ← Міхась Лынькоў.
2. тлумачальны. Падпарадкоўвае дзейнікавыя даданыя сказы. Наіўнае юнацтва! Табе здаецца, што ты выключнае, што ты самае разумнае, мудрае, не падобнае на ўсіх, і жаданні ў цябе недасягальныя! ← Іван Шамякін.
3. тлумачальны. Падпарадкоўвае выказнікавыя даданыя сказы, якія раскрываюць выказнік галоўнага сказа, выражаны як займеннікамі, так і іншымі часцінамі мовы. Партыя вучыць, што ўзняць культуру кожнага з народаў Савецкага Саюза можна толькі на яго роднай мове. ← Кандрат Крапіва. Час быў такі, што нашы бацькі былі на вайне. ← Кузьма Чорны.
4. тлумачальны. Падпарадкоўвае даданыя сказы меры і ступені (звычайна пры наяўнасці ў галоўным сказе суадносных слоў «так», «такі», «настолькі», «да таго»). Такі шум, гоман на кірмашы, што чалавек ледзь не аглух. ← Алесь Якімовіч. Граматычны лад нашай [беларускай] мовы настолькі дасканалы, што дае магчымасць пабудаваць любую фразу, выказаць любую думку. ← Кандрат Крапіва. А навакол такі спакой, Што посвіст салаўіны Здаецца громам над зямлёй Чырвоным, белым, сінім. ← Максім Танк. Прабірацца па лесе нялёгка: намяло снегу столькі, што як вухнеш у яміну, то наверсе застанецца адна аблавушка. ← Яўген Лецка.
5. тлумачальны. Падпарадкоўвае даданыя сказы характару і спосабу дзеяння (звычайна ў адпаведнасці з суадноснымі словамі «так», «гэтак» у галоўным сказе). [Лявон:] Дык ён, гэты Драздоўскі, так завязаў нам вузел, што каля дзесяці гадоў разблытвалі, чуць канец знайшлі. ← Платон Галавач. Гаварыў .. [Клыга] так, што зразу відаць было, што ўсякае слова яго — гэта вера яго. ← Кузьма Чорны.
6. параўнальны. размоўнае слова Падпарадкоўвае даданыя параўнальныя сказы і параўнальныя звароты, выступаючы ў значэнні злучнікаў чым, як, нібы, нібыта. На Шэмета [Журавінка] паглядзеў — што рубля падарыў. ← Мікола Лобан. Тральшчык, што мінёр — памыляецца адзін раз у жыцці. ← Барыс Стральцоў. Сон навальваецца як сцяна. Спіш — што мёртвы. ← Іван Мележ. / З адценнем градацыі. Што бліжэй да агню, то ўсё больш і больш хлапчукі прыбаўлялі кроку. ← Аляксей Кулакоўскі.
7. умоўны. размоўнае слова Падпарадкоўвае даданыя ўмоўныя сказы; па значэнню адпавядае злучнікам калі, раз. [Доктар:] Мусіць, цётка вельмі паноў любіць, што і нас панамі называе? ← Кандрат Крапіва.
8. прычынны. размоўнае слова Падпарадкоўвае даданыя сказы прычыны. Хлебароб, аддаўшы сілы Свайму полю-ніве, Усміхнецца табе міла, Што ты ўрадліва. ← Цішка Гартны.
9. часавы. размоўнае слова Падпарадкоўвае даданыя сказы часу, дзеянне якіх адбываецца адначасова з дзеяннем галоўнага сказа, выступаючы ў значэнні злучніка «як толькі». [Даніла:] Руку, друг!.. Што дзень, то больш у мяне баявых таварышаў. ← Кандрат Крапіва. — Будзе і наша свята. Што дзень — то бліжэй яно. ← Янка Брыль.
10. Уваходзіць у склад састаўных падпарадкавальных злучнікаў: а) прычынных злучнікаў «таму што», «ад таго што», «у сувязі з тым што», «затым што», «дзеля таго што». Не трэба туды ісці, таму што і масток і Віктар увесь час перад вачыма. ← Аляксей Кулакоўскі. Гарнітур быў нішто, але няспрытна вельмі ж сядзеў, мусіць, ад таго, што манішка і цвёрды каўнер усё роўна як звязвалі чалавека. ← Кузьма Чорны; б) уступальным злучнікаў «дармо што», «нягледзячы на тое што». Лявонка хлопец дзельны, дармо што і наезджы. ← Міхась Машара. Нягледзячы на тое, што прыказкі і прымаўкі самастойна не бытуюць, яны не трацяць ад гэтага свайго велізарнага значэння. ← Кандрат Крапіва; в) выніковых злучнікаў «так што», «у выніку таго што». Поезд імчаў у цёмную ноч, так што Паддубны не заўважыў, калі праехалі праз тунель Папар. ← Піліп Пестрак. Быў ён чалавек ціхі і непрыкметны. Ні з кім асабліва не сыходзіўся, так што ніхто добра не ведаў, як ён жыве. ← Міхась Лынькоў; г) далучальных злучнікаў «тым больш (болей) што». Лабановіч сабраўся паблукаць па верханьскіх ваколіцах, тым болей што не ўсе яны былі даследаваны ім. ← Якуб Колас. Здалёк нельга было пазнаць, хто гэта, тым больш, што жанчына толькі на хвіліну прыпынілася каля цэментавых прыступак. ← Аляксей Кулакоўскі.
што3, часціца.
1. Ужываецца ў пачатку пытальных і клічных сказаў пры выказванні здзіўлення, збянтэжанасці, меркавання і пад. — Што, едзеш? — спытаўся Падбярэцкі і зноў паскроб патыліцу. ← Іван Пташнікаў. Больш за ўсё непакоіла думка: а што, калі Толя, для якога яна хоча купіць баян, не прыедзе?.. ← Мікола Ваданосаў. Цяпер .. [хлопцы] ўжо не спускалі вачэй з травы, заглядвалі і ў кусты. А што калі і яшчэ дзе валяецца такі ж аўтамат! ← Алесь Якімовіч.
2. (у форме Назоўны склон таго Родны склон чаго) пытальная. Ужываецца ў дыялагічнай мове ў ролі словасказа як адказ на пастаўленае пытанне ў значэнні: што?, чаго трэба? або для выражэння здзіўлення ў сувязі са сказаным ці просьбы паўтарыць недачутае, незразуметае. — Смех смехам, а паплавы марнеюць. — А што, раней не выгаралі вось так, як і сёлета? ← Алесь Асіпенка. [Каця:] — А ўсё ж прызнаеш — [хлопец] прыгожанькі! — Ну і што? — Як што? — наступала Каця, адчуваючы свой верх. ← Мікола Ракітны.
3. У складзе мадальнай часціцы «ці што» ужываецца для выказвання меркавання ці няўпэўненасці ў чым-н. [Гулякоў:] — Дык што, гаспадар? Маўчаць будзеш? Язык прыкусіў ты, ці што? ← Павел Кавалёў. [Камлюк:] — На атрад Паддубнага ўзялі [самалёты] курс, ці што? ← Мікола Ткачоў. А што мы — бедныя, ці што? Ці наша поле не ўрадзіла? Ці нашых фабрык не чутно? ← Ніл Гілевіч.
4. У складзе мадальнай часціцы «што ж» ужываецца: а) пры выказванні згоды, прымірэння ці адабрэння чаго-н. — Гол! — з захапленнем крычыць Віця. — Давай свабодны! — Ну што ж, няхай будзе свабодны! Мяч ляціць высока ўгору. ← Яўген Васілёнак. — Калі суджана разам жыць, вернецца, а калі не, што ж, мая дачка, не ты адна такая... ← Мікола Гроднеў; б) у дыялагічнай мове пры пабуджэнні субяседніка адказаць на пытанне, удакладніць што-н. Томцы, як кажуць, пашанцавала — яе заўважыў галоўны інжынер будаўнічага ўпраўлення. — Ну і што ж там твая Томка? — не надта прыязна запытаўся Васіль. ← Аляксей Кулакоўскі.