Drukarnik™ вылучае b-варыянты і пазабазавае.
Ці дапушчальна правяраць ТСБМ-1984 па правілах-2010?

 у¹, нескланяльнае слова, ніякі род
  1. Дваццаць першая літара беларускага алфавіта. Вялікае У. Друкаванае у.
  2. Галосны лабіялізаваны гук задняга рада верхняга пад'ёму. Націскное у.
 у², прыназоўнік з Р, Вінавальны склон і Месны склон.
  Спалучэнне з прыназоўнікам «у» выражае:
   Прасторавыя адносіны
  1. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на прадмет, месца ці прастору, унутр або ў межы якіх накіраваны рух, дзеянне. Клікаць у хату. Пакласці ў шафу. Ісці ў лес. Укопваць у пясок. Упасці ў яму. Схавацца ў траву. ▪ Не нікчэмным, слабым жабраком, А як бацька прыйду я ў дом, Сонца ў дом прынясу на штыку, Малаком Напаю дачку... ← Аркадзь Куляшоў. Я кідала кветкі ў хвалі — Расплываліся кругі. ← Андрэй Александровіч. // Ужываецца пры назвах мясцовасці, краіны, населенага пункта, куды хто-, што-н. накіроўваецца. Прыехаць у Беларусь. Поезд прыбыў у Мінск. ▪ На Новы год пасвяткаваць У горад завітала елка. ← Максім Танк. Калі сівым зраблюся дзедам, Усімі паважаны госць, У вёску родную прыеду, У ельнік, што за вёскай ёсць. ← Аркадзь Куляшоў. // Ужываецца пры назвах арганізацыя, устаноў, прадпрыемстваў і пад., куды хто-н. прыходзіць, уступае і пад. Запрасіць у райком. Паступіць у інстытут. Пайсці ў армію. // (з дзеясловамі «адзець», «апрануць», «абуць» і пад.). Ужываецца пры назвах адзення, абутку. Адзеты ў новы гарнітур. Абуць у боты. Захінуцца ў халат. ▪ Апранены .. [прамоўца] быў у кароткую суконную вопратку... ← Кузьма Чорны. // Ужываецца з дзеясл. «запісаць», «упісаць», «унесці» і пад. пры ўказанні таго, дзе гэта запісана (кніга, газета і пад.). Запісаць у кнігу. ▪ У блакнот свой заношу пачатак Вандроўнага дзённіка. ← Аркадзь Куляшоў. // Ужываецца пры назвах жывых істот, частак цела, унутр якіх накіравана дзеянне, рух і пад. Боль пранік у сэрца. Увагнуць галаву ў плечы. ▪ Льецца ў ногі стома, бы свінец. ← Алесь Звонак. Хлопчык нагінаецца, зрывае некалькі суніц і кладзе ў рот. ← Змітрок Бядуля.
  2. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на прадмет, месца, у бок якога накіравана дзеянне, рух. Ляцець у блакіт. Ісці ў свет. Накіравацца ў тыл. ▪ Каравая ў горы шлях кладзе. ← Алесь Звонак. Вяла ў даль суровая дарога. ← Уладзімір Хадыка.
  3. з Вінавальны склон. Ужываецца пры называнні калектыву, катэгорыі асоб, у склад якіх уступае хто-н. Кандыдат у дэпутаты. Наняцца ў работнікі. ▪ [Суседкі] ўспомнілі, што Паўлікаў бацька ў першы ж дзень вайны пайшоў у салдаты і больш пра яго ніхто не чуў. ← Сяргей Грахоўскі.
  4. з Вінавальны склон. Ужываецца пры называнні дзейнасці, асяроддзя, становішча, у якое прыходзіць, уступае, трапляе і пад. хто-, што-н. Ісці ў бой. Збірацца ў паход. Выбрацца ў дарогу. Перадаць справу ў суд. Выехаць у камандзіроўку. Увесці ў зман. Трапіць у бяду. Здаць у друк. ▪ І вецер у бой Заклікаў штыкі І з імі хадзіў у атакі разам. ← Аркадзь Куляшоў. Ты ж ідзі ў навуку, Толькі, брат, вучыся. ← Якуб Колас. Прабіраецца ў разведку Непрыкметна партызан... ← Пімен Панчанка.
  5. з Месны склон. Ужываецца пры ўказанні на прастору або месца, у межах якіх хто-, што-н. знаходзіцца або што-н. адбываецца. Дарога ў полі. Спаткацца ў лесе. Ваду ў палонцы зацягнула лядком. ▪ Старажытныя дрэвы гаманілі ціхутка ў прасторы. ← Паўлюк Трус. У цесных долах Гвадарамы Каторы дзень не моўкне бой. ← Пятро Глебка. // Ужываецца пры называнні мясцовасці, краіны, населенага пункта, дзе хто-, што-н. знаходзіцца, што-н. адбываецца. Змагацца за мір і бяспеку ў Еўропе. У беларускім Палессі цякуць паўнаводныя рэкі. ▪ Быў я ў Парыжы на кангрэсе — То ў Загібельцы, браце, лепш: Грыбоў няма ў Булонскім лесе, А ў Сене хоць бы адзін лешч. ← Кандрат Крапіва. Узлятала песня, як віхура, І чужынца ў гарадах і сёлах Навылёт, як штык, яна калола. ← Пятрусь Броўка. // Ужываецца пры назвах арганізацый, устаноў, прадпрыемстваў і пад., дзе хто-, што-н. знаходзіцца, што-н. адбываецца. Вучыцца ў школе. Працаваць у сельсавеце. Нарада ў парткоме. ▪ У кузні мех да позняга шуміць. ← Анатоль Астрэйка. У райкоме было людна. ← Міхась Лынькоў. // Ужываецца пры назвах жывых істот, асоб, частак цела, дзе што-н. знаходзіцца ці адбываецца. Надзея на лепшае заўсёды жыве ў чалавеку. У вачах адбілася здзіўленне. Гудзе ў галаве. ▪ Усё ў Якіме аж заскача, Задрыжыць і запяе, Як здалёку толькі ўбачыць Постаць мілую яе [Банадысі]. ← Якуб Колас. [Скіба:] Кваску б глынуць, у роце перасохла. ← Кандрат Крапіва. // Ужываецца пры ўказанні на словы, размову, твор і пад., а таксама на прадмет, дзе гэта надрукавана або запісана. У яго словах адчувалася суровасць. У творах гучаць грамадзянскія матывы. У п'есе ёсць рад трапных эпізодаў. Запісы ў сшытку. ▪ Трэба сказаць, што ў народнай мове паміж прыказкай і прымаўкай выразнай мяжы не праводзіцца. ← Кандрат Крапіва. У чыстых крыніцах натхнёнага слова, У песеннай грэлі, Для вечнасці, спетай баянам сурова, Жыве Руставелі. ← Якуб Колас.
  6. з Месны склон. Ужываецца пры ўказанні на прадмет, памяшканне, ёмістасць і пад., унутры якога хто-, што-н. знаходзіцца, што-н. адбываецца. У печы гарыць агонь. Свішча вецер у коміне. У хаце цёпла. Гатаваць ежу ў гаршку. Схаваць у кішэні. ▪ У зале адразу стала шумна, гаманліва. ← Аляксей Кулакоўскі. У млыне, як у карчме: то поўна, то пуста. ← Янка Брыль. [Міхал Тварыцкі] нёс за плячыма свой клунак — свае рэчы, у мяшку, перавязаным накрыж шпагатам. ← Кузьма Чорны. // Ужываецца пры называнні прадметаў, частак цела і пад., блізка ля якіх хто-, што-н. знаходзіцца, што-н. адбываецца. Стаяць у парозе. Сесці ў нагах. ▪ У галавах, як горы, высіліся ёмкія падушкі.. ← Якуб Колас.
  7. з Месны склон. Ужываецца пры называнні асяроддзя, у якім хто-, што-н. знаходзіцца, што-н. адбываецца. Тапаліны пух лётае ў паветры. Патануць у вадзе. ▪ А Свіслач жыве, бяжыць неўгамонна, Разлёгшыся ў травах, у выспах пясчаных. ← Якуб Колас. // пераноснае значэнне Ужываецца пры ўказанні на прадмет, паняцце, што ўсведамляецца як месца, цэнтр, дзе засяроджваюцца пачуцці, думкі і пад. Радасць у сэрцы. У душы перажываў блізкую ростань. У галаве склаўся пэўны план,. ▪ Вялікі доктар усялякай хворасці ў чалавечай душы — час — мае вечнага свайго дапаможніка — працу. ← Кузьма Чорны.
  8. з Месны склон. Ужываецца пры называнні калектыву, у якім хто-, што-н. знаходзіцца, што-н. адбываецца. Жыць у вялікай сям'і. Ішлі размовы ў народзе. ▪ А хто там ідзе, а хто там ідзе У агромністай такой грамадзе? ← Янка Купала. Вы [камсамольцы] ў першых шарэнгах са звонкаю песняй Напорна ішлі, як прадвесне. ← Якуб Колас. // Ужываецца пры называнні калектыву або катэгорыі асоб, да якіх адносіцца хто-н. (пры назвах прафесій, пасад і пад.). [Шкаруба] быў і камбедам, і ў дэпутатах; яго наўкруга баяліся ўсе самагоншчыкі і дэзерціры. ← Янка Скрыган. [Маці:] — У мяне ж два ваююць — Андрэй у партызанах, а другі — Васіль — той на фронце. ← Іван Мележ.
  9. з Месны склон. Ужываецца пры называнні асяроддзя, становішча і пад., у якім знаходзіцца хто-, што-н., адбываецца што-н. У імгле хаваецца краявід. Сядзець у цяпле. Спыніцца ў зацішку. Адпачываць у цяньку. Усё патанула ў гуках. Трымаць у памяці. Паўтараць у думках. ▪ А недзе далёка ў цёплым тумане Зазыўна гудуць цягнікі. ← Пімен Панчанка. Каля камяніцы Бярозка ў цішы засынала. ← Андрэй Александровіч.
   Часавыя адносіны
  10. з Вінавальны склон. Ужываецца для ўказання на момант або час, калі што-н. адбываецца. У позні час. Спаткаліся ў маладыя гады. У пан з 15 на 16 студзеня. ▪ Добра ў лузе ў час палудны! ← Якуб Колас. У рашаючыя моманты ён [беларус] выступаў са зброяй у руках адкрыта і біўся насмерць. ← Кандрат Крапіва. // Ужываецца для вызначэння якога-н. моманту, часу, перыяду. Прыехаў у пяць гадзін. ▪ Што зрабіла з людзьмі вайна: Дзеўчаняці ў трынаццаць год Чалавека забіць не страшна!.. ← Ніл Гілевіч. [Сяргей Міронавіч:] — У сем год я іграў так віртуозна, што людзі заслухваліся. ← Змітрок Бядуля. // Ужываецца для ўказання на зручны, прыдатны або нязручны, непрыдатны час, тэрмін, пару для якой-н. справы. — А ў іх сям'я вялікая? — Не, дзве дачкі, сын — у пару жаніць: працы будзе. ← Платон Галавач.
  11. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на з'явы, падзеі, якія супадаюць у часе з дзеяннем, што выражана ў дзеяслове. Куды ты пойдзеш у такую завіруху? У жніво начавалі на полі. ▪ Дарэмна здалёку Паўнюткія вёдры [маці] цягала, Той камень у спёку Вадой і слязьмі палівала. ← Аркадзь Куляшоў. [Валошын:] Успамінаецца, як у вайну Мы з ім [Азорычам] ляжалі разам у акопах, Чыталі ўпотай розныя лістоўкі І марылі аб новых, лепшых днях. ← Пятро Глебка.
  12. з Вінавальны склон. Ужываецца для ўказання на меру працягласці якой-н. з'явы, падзеі і пад. Гэта можна зрабіць у момант. Шмат перадумаў у адну мінуту. Будуюць у год па два дамы. ▪ Увосень ночы доўгія. Так па некалькі разоў у ноч .. [Кастусь] выходзіў слухаць, ці ядуць коні. ← Кузьма Чорны.
  13. з Вінавальны склон. Ужываецца для ўказання на перыяд, эпоху, да якіх накіравана дзеянне. Рабіць крокі ў будучыню. Шлях у заўтра. ▪ Тут будзе неўзабаве бераг мора. І людзі ў заўтрае спяшаць. ← Анатоль Астрэйка. Кіпі ж ты, маладосць, Бунтуй у парываннях, Бадзёрым поступам Імкніся ў новы век. ← Мікола Хведаровіч.
  14. з Месны склон. Ужываецца для ўказання на момант або перыяд, у час якога ці на працягу якога што-н. адбываецца. Было гэта ў далёкім часе. Не ў часе спахапіўся. Нарадзіўся ў студзені. ▪ Болей цвету ў гэтым годзе, у гэтым годзе сонца шмат. ← Уладзімір Хадыка. Ой, бярозы ды сосны — Партызанскія сёстры, Вас ніколі ў жыцці не забыць. ← Адам Русак.
  15. з Месны склон. Ужываецца пры называнні становішча, занятку, стану надвор'я, з'яў і пад., калі што-н. адбываецца. Працавалі ў спёку. У канцы дзяжурства. ▪ Ногі просяцца ўстаць, яны стомы ў дарозе не чулі. ← Аркадзь Куляшоў. Ці мы з табой зблудзілі ў змроку, Ці лішне выпілі чуток? ← Пятро Глебка.
   Аб'ектныя адносіны
  16. з Родны склон. Ужываецца пры ўказанні на асобу, у межах дзейнасці, валодання якой што-н. знаходзіцца, адбываецца, існуе. Размова ў суседа з суседам. У майго бацькі два сыны на фронце. ▪ Адзіная сёння У салдата размова — Ён грукае ў сцены Берліна сурова. ← Пятрусь Броўка. Пра маё пакаленне Пісалі мала — У майго пакалення Камсамольскі ўзрост — Хоць маё пакаленне Імя мае, Хоць майму пакаленню Пад дваццаць ёсць. ← Аркадзь Куляшоў. // Ужываецца пры ўказанні на асоб, у асяроддзі якіх што-н. адбываецца, наглядаецца, лічыцца звычным. Што ў вас чуваць? У нас не горш, як у людзей. ▪ Але ў нас ужо спрадвеку водзіцца, Што кавалак роднае зямлі — Родзіцца там нешта ці не родзіцца — Мы заўсёды дбайна бераглі. ← Пятро Глебка. — Паслухайце, — Асоба кажа тут Слузе, — Што гэта ў вас за людзі і што ў людзей за густ? ← Кандрат Крапіва. // размоўнае слова Ужываецца пры слове «мяне» для выказвання пагрозы або пахвалы. [Пан:] — А за гэты дубок ты ў мяне паскачаш, галубок! ← Якуб Колас.
  17. з Родны склон. Ужываецца пры ўказанні на асобу, якой выконваецца ці выканана пэўнае дзеянне. У Сяргея куплены білеты на спектакль. У гаспадароў усё падрыхтавана да свята. ▪ У гэтага ж аўтара апавяданне выйшла нецікавым, нудным, немастацка простым. ← Кузьма Чорны. [Зязюліха:] — Выступіла б і я, але ж не выйдзе ў мяне так спраўна. ← Янка Брыль.
  18. з Родны склон. Ужываецца пры ўказанні на аб'ект, ад якога што-н. атрымліваюць, бяруць, набываюць і пад. Купіць карову ў суседа. Адабралі ў хлопчыка свісцёлку. ▪ Многа іх хацела купіць у музыкі скрыпку яго, але ён не прадаў яе нікому. ← Максім Багдановіч. // Ужываецца пры ўказанні на аб'ект, у якога вучацца, ад якога запазычаюць што-н. Гэту звычку ён пераняў у свайго таварыша. ▪ — Пажыву, павучуся ў жыцця, а потым прыйду і ім [родным] памагу, — мільганула дзесь у глыбі думка. ← Платон Галавач. // Ужываецца пры ўказанні на аб'ект (асобу або персаніфікаваны прадмет), да якога звернута запытанне, просьба. Запытаць у настаўніка. Прасіць спагады ў людзей. Выведваць сакрэты ў садоўніка. ▪ У якой бярозы белай Стан ты выпрасіць сумела? ← Пятрусь Броўка. Не раз па-пластунску па нівах мы поўзалі, Рукамі абмацвалі купіну кожную, Размову з дубамі вялі і бярозамі, Выпытвалі праўду ў багнаў і пожняў мы. ← Пімен Панчанка.
  19. з Вінавальны склон. Ужываецца пры называнні аб'екта, да якога хто-, што-н. датыкаецца, з якім хто-, што-н. судакранаецца і пад. Уперціся ў сцяну. Стукнуць у дзверы. Страляць у мішэнь. Цалаваць у руку. Піла ўразаецца ў дрэва. ▪ Калючы снег у ногі коле... ← Пятро Глебка. Сыплюць словы золатам, У сэрца жалам колюцца... ← Міхась Чарот. Вясна-красуня ў бубны б'е. ← Андрэй Александровіч. / З назвамі аб'екта стану. Холадна ў ногі. Горача ў пальцы.
  20. з Вінавальны склон. Ужываецца пры называнні аб'екта, на які накіраваны погляд або на якім сканцэнтраваны слых. Глядзець у твар. Разглядаць сябе ў люстэрка. Услухвацца ў шум лесу. / У спалучэннях «у акно», «у аконца» (глядзець, пазіраць і пад.) ужываецца ў значэнні прыназоўніка «праз». Дай зірку ў сваё аконца — Снег і снег вакол. Зіма. ← Якуб Колас. Сонца прыветліва заглянула ў аконца. ← Янка Купала.
  21. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на аб'ект думкі, веры, захаплення. Удумацца ў сэнс падзей. Верыць у шчаслівую долю. Закахаўся ў прыгажуню. ▪ Калі чытач захоча больш акрэслена вызначыць тэматыку творчасці М. Хведаровіча, яму патрэбна будзе перш за ўсё ўдумацца ў назвы яго кніг. ← Д. Палітыка. Што ок ты татахкаеш, сэрца.. бяссільна, Хіба не верыш у подых вясны? ← Пятро Глебка. Слядоў тут нямала пакінуў народ наш І кожны ў Вільню ўлюбёны па праву. ← Пімен Панчанка. // Ужываецца пры вызначэнні сферы ці аб'ёму дзеяння. Уступаць у гаворку. Уключыцца ў работу. ▪ Гаспадар ніколі не мяшаўся ў справы. ← Платон Галавач. Савецкая літаратура, якой заўсёды ўласціва баявая актыўнасць, павінна ўжо цяпер аператыўна ўмешвацца ў актуальныя падзеі рэчаіснасці. ← газета «Літаратура і мастацтва».
  22. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на прыладу дзеяння. Трубіць у трубу. Званіць у звон. Глядзець у бінокль. ▪ Загудзеў мядзведзь у рог, Што ласёў ужо запрог. ← Андрэй Александровіч. Родны горад ляжыць, як юнацтва майго папялішча; Вецер дзьме ў каміны, як у медныя трубы трубач. ← Аркадзь Куляшоў. Танец скончан. Партызаны б'юць у ладкі: «Брава! Брава!» ← Пімен Панчанка.
  23. з Месны склон. Ужываецца пры ўказанні на прадмет або з'яву, у якіх сцвярджаецца або адмаўляецца якая-н. уласцівасць, якасць і пад. Радасць у позірку. Змены ў прыродзе. ▪ Колькі радасці было ў гэтых баравіках у лесе. ← Міхась Лынькоў. У Сержавым позірку было штосьці ўжо не дзіцячае. ← Кузьма Чорны.
  24. з Месны склон. Ужываецца пры ўказанні на прыладу дзеяння. Павезці ў машыне. ▪ — Я не буду доўга, Зараз жа вярнуся, Трошачкі на рэчцы Ў санках паважуся. ← Якуб Колас.
  25. з Месны склон. Ужываецца пры ўказанні на галіну прымянення ці выяўлення якога-н. дзеяння, уласцівасці, прыметы. Дапамагаць у вучобе. Разбірацца ў формулах. Таварыш у працы. Не раўняйся з ім у спрыце. Няма зручнасці ў руках. Не магу адмовіць яму ў дружбе. Упэўнены ў сваёй непераможнасці. ▪ Тады, напачатку трыццатых гадоў, мае аднагодкі на ўсходзе — шчаслівыя сведкі і ўдзельнікі вялікіх спраў — выдатна разбіраліся ў марках машын, якія выйшлі на калгасныя палі. ← Янка Брыль. А бессмяротнымі ў справах Мы станем заўсёды. ← Аркадзь Куляшоў. — О, ты разумны! Ты ўсё ўмееш, А пяць ды два не зразумееш: Дурны ў задачах, як дубіна! ← Якуб Колас. // Ужываецца пры ўказанні на прадмет або асобу, у якіх што-н. выяўляецца, увасабляецца. У гэтай фігуры пазнаў лесніка. У асобе аўтара маем прадстаўніка пралетарскай літаратуры. ▪ Малады кавальчук, бацькаў падручны, пачаў нешта вельмі зарана на яе [Валю] прыглядацца: у рухавым падростку ён пазнаваў будучую прыгожую жанчыну. ← Кузьма Чорны. Следам глядзіш — столькі ў кры[лах] свабоды! ← Максім Танк.
  26. з Месны склон. Ужываецца для ўказання на прадмет, які ахоплівае, пакрывае што-н. Дом увесь у бярозах і клёнах. Травы ў расе. Боты ўсе ў пыле. Рукі ў мазалях. ▪ За горкай панская пасада, Як у вяночку, каля саду. ← Якуб Колас. У срабрыстых ніцях жоўтыя сады. ← Аркадзь Куляшоў. Я іду і жменяй Гладжу каласы Свежага ячменю У золаце расы. ← Максім Танк. // Ужываецца пры апісанні знешняга выгляду, адзення, абутку. Дзед у акулярах. Лейтэнант у міліцэйскай форме. У бацінках на босую нагу. ▪ Вунь той, у акулярах, здаецца, Аляксей, гэты, з прыгожымі цыганскімі вачыма, — Юрка, а вяртлявы жартаўнік, зусім хлопчык, Коля. ← Сяргей Грахоўскі. Ты снішся мне часцей. І вось У цёплай хустцы і ў бурносе На крыжавых стаіш чагось, Дзе лісце кружыць злая восень. ← Мікола Хведаровіч.
   Адносіны стану
  27. з Вінавальны склон. Ужываецца пры абазначэнні абставін, у якія хто-, што-н. трапляе. Выкачацца ў снег. ▪ Паўстане змрок На спеўным раздарожжы, У цёмны колер выфарбуе дол. ← Уладзімір Хадыка.
  28. з Месны склон. Ужываецца пры ўказанні на від дзейнасці, якой хто-н. займаецца. Жыццё праходзіць у працы. Здабылі шчасце ў бітвах за волю. Не марнуй часу ў гулянках. Удзельнічаць у распрацоўцы праекта. Праводзіць цэлыя дні ў спрэчках. ▪ У новых бітвах сонца ўстане, Да новых бітваў будзь гатоў! ← Максім Танк.
  29. з Месны склон. Ужываецца пры ўказанні на стан, які часова або пастаянна ўласцівы каму-, чаму-н. Спыніцца ў задуменні. Быць у вечным клопаце. Усё ў парадку. Мець у запасе. Быць у ласцы. ▪ У трывозе Кацярына Поплеч любага ідзе. ← Пятрусь Броўка.
   Адносіны пераўтварэння (пераходу з аднаго стану ў другі)
  30. з Вінавальны склон. Ужываецца для ўказання на пераход чаго-н. у іншы стан. Парваць у шматкі. Сцерці ў пыл. Размова пераходзіць у сварку. Высах у лыка. ▪ Двое сутак падрад бушавалі вогненныя віхры, у дым і прах развяваючы ўсё, што так любоўна і старанна будаваў чалавек. ← Міхась Лынькоў. У невымоўна высокай тэмпературы метал ператварыўся ў патокі вогненнай вадкасці. ← Эдуард Самуйлёнак. Я гарачыя словы ў песенны сплаў пералью, Закаханы навекі ў тваю маладую зямлю! ← Алесь Звонак. // Ужываецца пры ўказанні на новы прадмет, новую форму, выгляд і пад., у якія пераходзіць або ператвараецца што-н. Згарнуць пальцы ў кулак. з'яднаць народ у адну сям'ю. Заплесці валасы ў косы. Адліць у бронзу. ▪ Жаўталісце з роем павуцін У маністу восені сплялося. ← Аркадзь Куляшоў. Адліты ў бронзы нерухомасць, з узлётам мужнае рукі, — Такім народная свядомасць Яго [Леніна] запомніць на вякі! ← Алесь Звонак.
   Адносіны прыналежнасці
  31. з Родны склон. Ужываецца пры называнні асобы, якой належыць месца дзеяння, асяроддзе або сфера знаходжання чаго-н. У Мірона збіраецца моладзь. Гасцяваць у далёкіх сваякоў. Пабывалі ў настаўніка. Жыве ў чорта на рагах. ▪ Нешта сёння ў Агаты Лямпа весела гарыць. ← Кандрат Крапіва. Дзень, другі ўжо грымела ў князя гульня. ← Янка Купала.
  32. з Родны склон. Ужываецца пры ўказанні па асобу, якая што-н. мае ці ў якой што-н. адсутнічае. У Васіля ёсць адказ на гэта пытанне. Былі ў бацькі тры сыны. Ці няма ў вас запалак? У мяне з явілася цікавая думка. ▪ Ці ля свірка, ці ля хаты Любіць ён [кладаўшчык] Павыхваляцца: — Не цурайцеся, дзяўчаты, У мяне ж усё багацце! ← Пятрусь Броўка. Чым большая ў пісьменніка жыццёвая практыка, тым больш у яго магчымасцей у сэнсе тэм, матэрыялу і вобразаў. ← Кандрат Крапіва. [Колька:] — Заўтра ў мамы маёй дзень нараджэння. ← Сяргей Грахоўскі. Ёсць у беларусаў гісторыя і ёсць слава. ← Кастусь Кірэенка. І само сабой сталася, што калі дзяўчаты павырасталі, то ў кожнай з іх была гара падушак і поўная шафа адзення. ← Кузьма Чорны. Нам прыпала ўсё спытаць і выгнаць: Гора страт, навалы грознай час. Усе шляхі вядуць да камунізма І няма другіх шляхоў у нас! ← Алесь Звонак. // Ужываецца пры ўказанні на асобу, прадмет, якім уласціва, належыць што-н. У дзеда паважная постаць. У сына залатыя рукі. ▪ Кожны знае, што з працы Смачна хлеба скарынка, Хмельны сок у бярозы, Песціць вока травінка. ← Пятрусь Броўка. У Тураўца быў спакойны твар. ← Іван Мележ.
  33. з Родны склон. Ужываецца для ўказання на каго-, што-н., каму ці чаму належыць пэўная прымета, уласціва пэўнае дзеянне або стан. Галава ў яго пайшла кругам. Маці ў мяне маладая. Ажыўляліся твары ў людзей. Ліст у клёна зубчасты. ▪ Сэрца ў Ніны моцна забілася. ← Платон Галавач. Сонца грэе, Вецер вее, У старога сэрца млее. ← Аляксей Зарыцкі. Я яшчэ не забыў, як кляліся вы з ёй вечарамі, Цалаваліся цэлую ноч у мяне пад акном. ← Аркадзь Куляшоў.
   Колькасныя адносіны
  34. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на колькасць прадметаў, якія прымаюць удзел у дзеянні, з якіх складаецца што-н. Пілаваць у дзве пілы. Ткаць у сем нітоў. ▪ Умела [Раіна] песні звонкія пяяць, На полі першая была жняя І кросны ткала тонка, як паркаль, У колькі хочаш колераў, нітоў... ← Максім Танк. У тры паясы ўстаюць вясёлкі, Грымяць грамы над галавой. ← Алесь Звонак. У два рады між палёў Роўна рэйкі ляглі. ← Якуб Колас. Сымон Пятровіч разгарнуў на стале складзеную ў дзесяць столак сіньку. ← Сяргей Грахоўскі.
  35. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на адзінкі вымярэння (лінейнай меры, вагі, часу, кошту і пад.), а таксама на прадмет або паняцце, якое з'яўляецца эталонам, узорам пры вымярэнні чаго-н. Даўжынёй у тры метры. Плошча ў трыццаць гектараў. Адрэзак часу працягласцю ў дзесяць секунд. Коштам у пяць рублёў. ▪ У тры сажні агароджа, — Глуха, як у яме. ← Якуб Колас. / Ва ўстойлівых зваротах тыпу: «у колькі разоў». І ў два разы прыбавілася зораў На нашым небе. ← Пімен Панчанка. / Пры колькасных лічэбніках у выразах: «пяць у два», «тры ў восем», «шэсць у сем» і пад.
  36. з Вінавальны склон. Ужываецца для ўказання на адзін з прыёмаў ці момантаў, у якія адбываецца дзеянне. Працаваць у дзве змены. Выпіць шклянку ў два глыткі. ▪ Толя саскочыў з Сівага, дапамог Максіму, падсадзіў яго на свайго каня, а сам — па-маладому неразумна, толькі прыкленчыўшы, але весела, у два ці тры націскі выпусціў .. увесь аўтаматны дыск. ← Янка Брыль.
  37. з Месны склон. Ужываецца для абазначэння меры адлегласці. У трох кіламетрах ад горада цякла рэчка. ▪ Высокі чырвонаармеец трымаў стрэльбу напагатове і спакойна і цвёрда ступаў у двух кроках за Алесем. ← Кандрат Крапіва.
  38. з Месны склон. Ужываецца для ўказання, у якой колькасці што-н. ствараецца ці з колькіх частак складаецца. Артыкул надрукаваны ў чатырох экземплярах. Мадэль у трох варыянтах. ▪ — А якое кіно сёння? — спытаў хтосьці з хлопцаў. — Каляровы, у дзвюх серыях «Разгрузка шчэбеню», — выпаліў Колька. ← Сяргей Грахоўскі.
   Азначальныя адносіны
  39. з Вінавальны склон. Ужываецца пры характарыстыкі прадмета, яго выгляду ці якіх-н. асаблівасцей. Тканіна ў ёлачку. Касцюм у палоску. Папера ў клетку. ▪ Як горы, высіліся ёмкія падушкі, зложаныя на дзень коўдры ў клетку, посцілкі і прасцірадлы хатняга вырабу. ← Якуб Колас.
  40. з Месны склон. Ужываецца для ўказання на выгляд, форму прадмета. Кніга ў пераплёце. Будынак у стылі барока. ▪ Дымок у кольцах, дымок віецца... ← Пятрусь Броўка. У постаці гордай Стаіць яна [краіна Саветаў] цвёрда, Як волат, як міру скала. ← Якуб Колас.
   Адносіны падабенства
  41. з Вінавальны склон. Ужываецца ў спалучэннях, якія раўназначны выразам «у якасці чаго». Прывесці ў прыклад. Аддаць у дар. Даць ва ўзнагароду. Пакласці ў аснову. Нам гэта не ў прывычку. ▪ У заключэнне мы хочам спыніцца на правапісе. ← Кандрат Крапіва.
  42. з Вінавальны склон. Ужываецца пры абазначэнні поўнага падабенства, тоеснасці. Сын у бацьку. Кропля ў кроплю. Адзін у адзін. ▪ Свісне ў хаце холад, Свісне папацёмку, А ў бары ў панскім — Сасонка ў сасонку. ← Янка Купала.
  43. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на суладнасць, супадзенне. Год у год. Дзень у дзень. Капейка ў капейку. ▪ Мой верны друг! Прайшлі мы крок у крок Крывых дарог-пуцін ужо нямала. ← Якуб Колас.
   Адносіны спосабу дзеяння
  44. з Вінавальны склон. Ужываецца для абазначэння спосабу дзеяння (звычайна ў несвабодных спалучэннях). Гаварыць у адно. Уторыць у тон каму-небудзь. Узяцца ў бокі. Кланяцца ў пояс. Пакланіцца ў ногі. Дацца ў знакі. Крочыць у нагу. Падняцца ў рост. Стаць у позу. Пасмейвацца ў вус. Паставіць у струнку. Усё ідзе не ў лад. ▪ Толькі мы, ды радзіма, Ды балотны гушчар Помнім кожнага імя, Знаем многіх у твар. ← Пятро Глебка. Паціху, гармоніку ў лад, І хлопцы ў зямлянцы запелі Пра нашых савецкіх дзяўчат, Што з намі раслі і квітнелі. ← Анатоль Астрэйка. Аддаць у школку іх [хлопцаў] — не ў руку: Давай харчы, наймі кватэру... ← Якуб Колас. Ішоў.. [Нявада] няроўна. То ледзьве цягнуў ногі, то ўваходзіў у подбег. ← Кузьма Чорны. // У спалучэннях прыслоўнага характару: «у абхват», «у абдымку», «у абрэз», «у абцяжку», «у перагонкі», «у загрудкі», «у размашку», «у адкрытую» і пад. [Сымон:] — Можа, ваўкі недзе блудзяць, Возера з ветрам у загрудкі ўзялася... ← Максім Танк.
  45. з Вінавальны склон. Ужываецца пры абазначэнні назвы гульні. Гуляць у шашкі. Гуляць у жмуркі. ▪ Ажывалі арабы, з маўклівых, панылых рабіліся шумнымі толькі гуляючы ў косці, — проста на зямлі,.. — а яшчэ больш на лагерным рынку. ← Янка Брыль.
  46. з Вінавальны склон. Ужываецца ў акалічнасных зваротах тыпу «з кутка ў куток», «з хаты ў хату», «з рук у рукі», «з канца ў канец», «з месца ў кар'ер» і пад. Намыль з канца ў канец вяроўку. ← Янка Купала. Аня, як кажуць, з месца ў кар'ер пусцілася ў скокі. ← Аляксей Кулакоўскі.
  47. з Месны склон. Ужываецца пры ўказанні па форму выяўлення дзеяння. Аднавіць у дробязях. ▪ Слаў жа ў сонечных маршах, пясняр, Сцяг пераможнай зары! ← Максім Танк. І вось чаму свет Па крупінцы сабраў І сілы, І таленты У любасць адну — Хаця б у мільярдах Пачуццяў і спраў Леніна ўславіць І дасягнуць. ← Кастусь Кірэенка. У ясныя вясеннія або летнія раніцы ці вечары, калі паветра, напоенае вільгаццю, бывае асабліва чыстым і празрыстым, гэты волат-манастыр выступае яшчэ больш пуката і выразна ў сваіх магутных абрысах. ← Якуб Колас.
   Адносіны меры і ступені
  48. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на меру дзеяння або прыметы. Нагуляцца ў ахвоту. ▪ Гаспадарлівыя рукі, у меру патрэбы, давалі сценам рамонт і трымалі іх у ашчадзе ад вільгаці. ← Кузьма Чорны. [Селянін:] Вам [Званам] я не паверу — Хлусіце не ў меру. ← Кандрат Крапіва. [Надзейка:] — Яно скварку добрую як убярэш, тады і сякерай у ахвоту намахаешся і любы краж зваліш. ← Міхась Лынькоў.
  49. з Месны склон. Ужываецца пры ўказанні на меру дзеяння або прыметы. У значнай меры. Пагадзіцца ў прынцыпе. Не згодны ў корані. ▪ Гэтае начынне і прыладдзе, па якім яшчэ нядаўна хадзілі бацькавы рукі, было яшчэ і цяжкае і вялікае кожнаму з нас, але ў той меры, у якой ішоў час, усё больш звыкласць, як светлы ратунак, прыходзіла да нас... ← Кузьма Чорны.
   Адносіны ўмовы
  50. з Месны склон. Ужываецца пры ўказанні на акалічнасці або ўмовы, у якіх адбываецца дзеянне ці знаходзіцца хто-, што-н. Трымаць у палоне. Быць у няволі. Пакінуць у адзіноце. Як табе жывецца ў тваім замужжы? ▪ [Юля:] У нашым становішчы доўга гасцяваць не прыходзіцца. ← Кандрат Крапіва. Хачу, каб у сне ты спазнала, Што я цябе шчыра кахаю. ← Міхась Чарот. Дзічэлі ў абдымках густой нематы Спрадвеку пакрытыя пылам кусты. ← Андрэй Александровіч.
   Мэтавыя адносіны
  51. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на мэту дзеяння. Пайсці ў заработкі. Збірацца ў дарогу. ▪ Ужо мяне чакае, У доўгі шлях гатовы, Мой таварыш верны, Сябар — кій дубовы. ← Якуб Колас. Гарачае сонца вандровак паклікала ў новы паход. ← Аркадзь Куляшоў.
  52. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на матывіроўку, абгрунтаванне дзеяння. Аддаць будынак у карыстанне суседу. Гаварыць у сваю карысць. ▪ Некаторыя не маглі стрымаць гневу і казалі, што цяпер пешаход на вуліцы можа не баяцца ні трамвая, ні тралейбуса, ні іншай машыны, акрамя «Масквіча», якога купіў вось такі грамадзянін ва ўласнае карыстанне. ← Іван Грамовіч. Вельмі прыкра чытаць, калі крытык вучыць літаратурнаму майстэрству пісьменніка, а сам піша казённай мовай, нязграбна будуе сказы; калі крытык раіць аўтару бліжэй знаёміцца з жыццём, а сам не прыводзяць у пацвярджэнне сваіх довадаў прыкладаў з жыцця. ← газета «Літаратура і мастацтва». / У аналітычных выразах, якія выступаюць у якасці прыназоўнікаў: «у карысць», «у гонар», «у імя», «у апраўданне» і пад. Прарваўся гулка ў неба Магутны кліч у славу перамог. ← Пятрусь Броўка. [Госці] выпілі ў чэсць панны Ядвігі — слаўнай гаспадыні і вельмі красамоўна хвалілі пры гэтым закускі. ← Змітрок Бядуля.
  53. з Вінавальны склон. размоўнае слова Ужываецца пры ўказанні на прызначэнне прадмета. Завесы ў дзверы. Прыправы ў каўбасы. Дровы ў печ.
  54. з Вінавальны склон. Ужываецца пры ўказанні на аб'ект мэты дзеяння (збору, нарыхтоўкі і пад.). Пайсці ў ягады. Хадзілі ў маліны. ▪ Пайсці ў грыбы ці ў тую ж рыбу, Або паехаць у сялібу Ці ў млын малоць на хлеб збажынку — Ўсё гэта квапіла хлапчынку. ← Якуб Колас.
  55. з Месны склон. У аналітычных выразах, якія выступаюць у якасці прыназоўнікаў: «у інтарэсах», «у мэтах» і пад. У нарысе расказваецца пра тое, як малады рабочы ў мэтах рацыяналізацыі вытворчасці ўдасканаліў машыну. ← Кузьма Чорны.
   Прычынныя адносіны
  56. з Вінавальны склон. Ужываецца ў спалучэннях тыпу: «у адказ на што», «у сілу чаго» для ўказання на прычыну дзеяння. У далейшым Кіеўская Русь у сілу пэўных прычын распалася на паасобныя часткі. ← Кандрат Крапіва. У адказ на гэта Юрачка крута, з разгону паварочваў вальс на «Мікіту». ← Янка Брыль.
  57. з Месны склон. Ужываецца ў спалучэннях тыпу: «у выніку чаго», «у залежнасці ад чаго», «у сувязі з чым» для ўказання па прычыну дзеяння. Словы і ўчынкі Сганарэля матываваны негрунтоўна, у выніку чаго змест вобраза цяжка ўлавіць. ← газета «Літаратура і мастацтва». Букрэй з ціхаю ўсмешкаю маўчаў і слухаў, паварочваючы свой буйны твар з жорсткімі калючымі вусамі то да аднаго, то да другога ў залежнасці ад характару або ступені трапнасці тых ці іншых жартаў... ← Якуб Колас.
 у³, выклічнік
  1. Выражае здзіўленне, здагадку, прыпамінанне, пазнаванне. [Таццяна] на момант .. затрымалася ў .. абнімках [Зеленюка] і .. прашаптала: — У, які дужы! Дармо, што гарадскі... І абое весела засмяяліся. ← Міхась Зарэцкі. — Дачка старшынёва? — удакладняе хлопец. Тая таўстушка?.. У, даўно замужам. ← Мікола Ракітны. / У лаянкавых зваротах. — У, чорт! — лаяўся стары.
  2. Выражае папрок, пагрозу, абурэнне, гнеў. Колы з санлівага шэпту раптам заходзіліся вясёлым пераборам, і скрозь іх ляскат чуліся матчыны словы — цяжкія, як камяні: — У, забойца. ← Мікола Ракітны.
  3. Ужываецца гукапераймальна для абазначэння гудзення, свісту, выцця. У-у-у! Гудзе вецер.